Muzeum Zalewu Wiślanego skończyło 20 lat. Dokonania placówki w tym czasie są ogromne!

Jak informują muzealnicy, prace nad powołaniem placówki rozpoczęły się już w latach 70. XX wieku i polegały na gromadzeniu zabytków rybołówstwa i szkutnictwa tego regionu. Dziś miejsce to cieszy się dużym zainteresowaniem wśród wycieczek szkolnych oraz indywidualnych turystów.

Już w 1972 roku udało się pozyskać kolekcję narzędzi szkutniczych z miejscowości Łaszka koło Sztutowa. Pod koniec roku zbiory zostały wzbogacone o unikatowe jednostki eksploatowane na Zalewie Wiślanym – trzy barkasy pochodzące z Kątów Rybackich oraz żakówkę z Nowej Pasłęki.

Najbardziej znaną wystawą Muzeum jest ekspozycja pn. „Historia rybołówstwa i szkutnictwa nad Zalewem Wiślanym”. Ta wystawa stała przedstawia nie tylko dzieje szkutnictwa i rybołówstwa nad Zalewem Wiślanym, ale także charakterystykę regionu, historię osadnictwa, i okrętownictwa elbląskiego wraz ze zmianami w technice budowy statków i technikach połowu ryb. Całość dopełniają wspomnienia byłych rybaków. Wśród zabytków prezentowanych na wystawie znajdują się tradycyjne łodzie budowane nad Zalewem Wiślanym oraz narzędzia szkutnicze wykorzystywane do ich budowy.

Muzeum Zalewu Wiślanego zostało dwukrotnie nagrodzone prestiżowym wyróżnieniem Sybilla – w 2002 roku w kategorii Dokonania z zakresu organizacji za otwarcie Muzeum Zalewu Wiślanego oraz w 2003 roku – w kategorii Wystawy etnograficzne, za zorganizowanie wystawy Zabytkowy warsztat szkutniczy z Łaszki. Rosnące zainteresowanie placówką poskutkowało nadaniem jej przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 17 października 2007 roku statusu oddziału Centralnego Muzeum Morskiego.

W 2012 roku zmodernizowana część tej stałej wystawy. Fragment dotyczący żeglugi na Zalewie Szczecińskim uzupełniono o Warpienkę – oryginalną łódź rybacką typową dla tamtego obszaru. W maju 2016 roku w hali ekspozycyjno-magazynowej otwarto nową wystawę – "Zalew Wiślany, ludzie i przyroda", a w 2019 roku ekspozycję stałą wzbogacono o wspomnienia Wiesława Wyrazika – mieszkańca Kątów Rybackich i najstarszego rybaka. Na cele wystawowe zakupiono od Pana Wiesława drewnianą łódź, która była eksploatowana przez niego na wodach Zalewu Wiślanego do 2018 roku. Pozyskano również narzędzia szkutnicze oraz sieci rybackie.

W Muzeum pamięta się także o bohaterskich dziejach naszej floty wojennej. W 2010 roku w oddziale zaprezentowana została wystawa o historii ORP „Wicher”. Składała się ona z blisko 100 fotografii, przedstawiających dzieje okrętu od momentu jego powstania do 1939 roku oraz eksponatów pochodzących z wraku niszczyciela. Ukazana została także historia obrony Helu. Rok później w muzeum miała miejsce wystawa "Rybacy w Kątach". Prezentowane na niej zdjęcia, w większości pozyskane od mieszkańców Kątów Rybackich, przedstawiały historię rybołówstwa na Zalewie Wiślanym – tradycyjne łodzie rybackie, narzędzia wykorzystywane do połowów oraz samych rybaków. W 2014 roku otwarta została plenerowa wystawa fotograficzna prezentująca pracę rybaków na Mierzei Wiślanej.

Jak przypominają muzealnicy, w tym samym roku miała miejsce kolejna wystawa fotograficzna autorstwa Petera Czajki "Rybacy Mierzei Wiślanej", będąca efektem fotograficznego projektu pod tym samym tytułem. W 2018 roku, na wystawie "Żaglowce Zygmunta Chorenia", zaprezentowany został dorobek największego polskiego konstruktora żaglowców. W 2019 roku miała miejsce wystawa "Inkluzje Mierzei", prezentująca prace artystów plastyków, które powstały podczas odbywającego się w Sztutowie Ogólnopolskiego pleneru malarskiego. Na przełomie 2019 i 2020 roku miała miejsce ekspozycja zatytułowana: "Plastikowe morze". Przedstawiała ona dokonania załogi polskiego jachtu Katharsis 2, która w rekordowo krótkim czasie opłynęła Antarktydę. Podejmowała także temat skażenia mórz i oceanów mikroplastikiem. W 2021 roku pokazana została wystawa "Rybacy Zalewu Wiślanego – ginący fach?" autorstwa fotografa i reportera Grzegorza Klatki. Twórca pracował nad materiałem fotograficznym i filmowym na przełomie 2020 i 2021 roku.

W Muzeum Zalewu Wiślanego realizowane są liczne projekty, a pracownicy oddziału biorą udział w wielu wydarzeniach. W 2012 roku podczas zlotu tradycyjnych łodzi rybackich w litewskiej Kłajpedzie, imprezy promującej regionalne szkutnictwo, zaprezentowano replikę łodzi rybackiej – żakówkę, pochodzącą z rejonu Zalewu Wiślanego. W 2013 roku Muzeum realizowano projekt "Morskie dziedzictwo kulturowe Polski i Norwegii". Muzeum Zalewu Wiślanego gościło norweskich partnerów projektu, a jego pracownicy promowali tradycyjne techniki szkutnictwa i powroźnictwa.

W 2014 roku oddział gościł wolontariuszy z Niemiec. Młodzi ludzie, pod nadzorem pracowników muzeum, przez 5 dni zajmowali się renowacją zabytkowych jednostek rybackich – barkasów oraz żakówki. W 2015 roku muzealnicy brali udział we Flis Festiwal w Gassach – spotkaniu kultur nadrzecznych w Urzeczu. W 2016 roku w oddziale przeprowadzono zajęcia dla uczniów szkół specjalnych w ramach projektu "Kurs poza horyzont", dofinansowanego przez MKiDN z programu "Kultura Dostępna". W czerwcu 2017 roku, podczas cyklicznej imprezy z okazji Dnia Rybaka, z udziałem odwiedzających oddział gości, zbudowano metodą przewiązową canoe. Podczas pokazu, uczestnicy poznali poszczególne etapy procesu budowy jednostki – nauczyli się wiązać węzły, szyć i prasować płótno kadłuba łodzi. W 2018 roku w Muzeum Zalewu Wiślanego, w ramach projektu "Zbuduj sobie łódź", dofinansowanego z Programu MKiDN Kultura Dostępna, odbyły się warsztaty z budowy kajaków.

W 2019 roku Muzeum Zalewu Wiślanego zaangażowało się w rekonstrukcję bitwy, mającej miejsce 15 września 1463 roku na wodach Zalewu Wiślanego. W ramach współpracy oddział udostępnił jednostkę pływającą. W 2021 roku pracownicy oddziału brali udział w pierwszym w historii Nowego Dworu Gdańskiego Święcie Wody. Podczas tego wydarzenia muzeum zorganizowało zajęcia z zakresu dawnych rzemiosł – powroźnictwa oraz szkutnictwa. W 2021 roku odbyły się warsztaty w ramach Pomorskich Warsztatów dla młodzieży, podczas których dzieci z pobliskich szkół uczyły się szlifowania modeli łodzi oraz skręcania lin.

Obecnie położone tuż obok portu w Kątach Rybackich muzeum gromadzi zabytki związane z historią rybołówstwa i szkutnictwa na Zalewie Wiślanym. Wystawa, nieprzypadkowo mieszcząca się w dawnych warsztatach szkutniczych, prezentuje tradycyjne łodzie rybackie, w tym 10-metrowy barkas napędzany żaglem, narzędzia połowowe z końca XIX i początku XX w., a także zabytkowy warsztat szkutniczy. Ekspozycję wzbogacają: wóz do transportu łodzi ratowniczej, narzędzia do połowów podlodowych, unikatowy bojer „Ludowy 8” oraz artystyczny akcent-niezwykła rzeźba „Łódź” autorstwa Dominika Kotarby, wykonana z kilkudziesięciu tysięcy patyków wyrzuconych przez morze. Muzeum jest również przestrzenią dla zajęć edukacyjnych związanych z historią rybołówstwa i tematycznych wystaw czasowych. Informacje o oddziale Muzeum można znaleźć na stronie: nmm.pl/muzeum-zalewu-wislanego